Bilgisayar, internet, akıllı telefonlar günlük hayatımızın bir parçası haline gelmiştir. Türkiye İstatistik Kurumu 2016 yılı verilerine göre Türkiye nüfusunun %61`i internet kullanmaktadır. Aynı zamanda internet kullanım amaçları arasında sosyal medya ilk sırada yer almaktadır. Özellikle internet ve sosyal medya gibi teknolojilerin kullanımı ergenler arasında yetişkinlerden daha yaygındır. Teknoloji bağımlılığı nedir sorusuna gelince; bilgisayar, internet, video oyunları ve mobil cihazların aşırı kullanımı sonucunda kişinin, teknolojinin zararlı etkileriyle karşılaştığı bir çeşit dürtü kontrol bozukluğudur .
Teknoloji bağımlılığı aynı zamanda; oyun bağımlılığı, bilgisayar bağımlılığı ve internet bağımlılığı gibi farklı isimlerle de karşınıza çıkabilir. Teknoloji bağımlılığı çeşitleri; dijital oyun bağımlılığı, internet ve sosyal medya bağımlılığı, alışveriş bağımlılığı, video-içerik tüketim bağımlılığı, açık arttırma ve şans oyunları bağımlılığı, siber cinsel uğraşlar olarak alt başlıklara ayrılabilir. Araştırmalar gösteriyor ki özellikle ergenlik dönemi
bağımlılıklar açısından kritik bir dönemdir.
İnternet ve teknoloji kullanımının seyrine baktığımızda bağımlılığa nasıl bir geçiş yapıldığını görebilmekteyiz. Bu seyirde teknoloji öncelikle ihtiyaç duyulduğunda kullanılır. Daha sonra sık ve düzenli kullanımının ardından sorunlu kullanıma geçilir ve en basamakların en sonunda teknoloji bağımlılığı olarak karşımıza çıkmaktadır. Peki, bu bağımlılığa geçiş aşamasında neler gerçekleşir bunları ele alalım.
Öncelikle teknoloji bağımlılığında, teknoloji kullanımıyla ilgili bir belirginlik söz konusudur. Yani belirli bir eylem, kişinin yaşamında en önemli şey haline geldiğinde oluşur. Bu durumda kişinin duygularına, düşüncelerine ve davranışlarına etki eder. Örneğin; kişi internette değilken bile bir sonraki internet kullanacağı zamanı düşünür. Bu durum aynı zamanda kişinin duygu durumunda bir değişime yol açabilir. Yani gerçekleştirilen eylem bir baş etme stratejisi olarak görülebilir. Mesela birey internete bağlandığında kendini canlanmış ve mutlu hissedebilir. Ancak zamanla artan eylemlerle birlikte birey teknoloji kullanımına yönelik tolerans kazanır. Yani eskiden 2 saat zaman geçirmek yeterli gelirken aynı mutluluğu ya da canlılığı yaşamak adına aktif olduğu süreci zamanla artırmak isteyebilir. Dolayısıyla daha fazla zaman geçirmediğinde ya da aktif olan süreç kesintiye uğradığında kişi de yoksunluk belirtileri görülebilir. Bu belirtiler çoğunlukla huzursuzluk, sinirlilik, titreme gibi karşımıza çıkabilir.
Kişinin sosyal ağlarda fazlaca zaman harcaması, eksikliğinde toleransa sahip olmaması ve yoksunluk belirtileri ortaya çıktığında kişi çevresindeki insanlarla çatışma davranışları sergileyebilir. Dolayısıyla kişinin burada bir döngü içerisine girdiğini söyleyebilir. Yani aynı duygulara erişmek için teknolojiyle daha fazla zaman harcama, yeterli zaman geçirilemediğinde yoksunluk belirtileri ve dolayısıyla çevresiyle yaşadığı çatışma yaşamında tekrarlanır hale gelir (Ektiricioğlu, Arslantaş, & Yüksel, 2020). Haliyle bu tekrarlama kişi için tanıdık hale gelerek bir süre sonra buna da tolerans kazanacaktır.
Teknoloji Bağımlılığının Belirtileri Nelerdir?
Teknoloji bağımlılığı görülen kişilerde;
– İnternet ve sosyal medyayı kullanmayı durdurmakta zorlanma,
– Uyku saatleri içerisinde internet kullanmayı tercih etme,
– İnternet kullanacağı zamanı sabırsızlıkla bekleme,
– Telefondan ayrı kalamama,
– İnternet kullanımından dolayı fiziksel rahatsızlıkların ortaya çıkması,
– İnternete erişim sağlayabilmek amacıyla işten/okuldan eve gelişte acele etme,
– Herkesten gizli bir şekilde internete bağlanma,
– Kendini mutsuz hissettiği zaman internete bağlanma isteği duyma,
– Sadece paylaşım için etkinlikler yapma,
– İnternete bakmadığı zamanlarda hayattan kopmuş gibi hissetme,
– Günlük rutin olarak yaptığı işlerde aksamalara sebep olma,
– Diğer bireyler tarafından interneti daha az kullanma konusunda bireye karşı uyarıların olması (Küçükvardar & Tıngöy, 2018).
gibi duygu, düşünce ve davranışlar gözlenir.
Teknoloji Bağımlılığının Duygusal ve Fiziksel Zararları Nelerdir?
Teknoloji bağımlılığı kişiye sosyal yaşamı bir platform üzerinden yaşayabileceği bir ortam sunmaktadır (en azından kişi bu şekilde algılayabilmektedir). Ancak gerçek temas içeren, insanlarla birebir ilişki kurulmayan bir ortam olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Kişi dış dünyadan ve sosyal çevreden izole olduğu bir platformda bulunmaktadır. Dolayısıyla teknoloji bağımlılığının duygusal zararları olarak; kişide depresyon, suçluluk duygusu, anksiyete (kaygı), korku, yalnızlık hissi gibi duyguların ortaya çıkmasına sebep olmakla birlikte ani duygu durum değişikleri görülebilir.
Öte yandan kişi teknoloji ve internet kullanırken kendini kaybederek taşkınlık duyguları sergileyebilmektedir. Sürekli olarak platformda var olmak, saatlerini geçirmeyi gerektirir. Bu durum kişinin zaman kavramını yitirmesine sebep olabilir. Dolayısıyla bu durum kişinin önceliklerini belirleyememesine ve planlarını sürekli ertelemesine yol açabilir. Çevresindeki insanlarla çatışma yaşayan birey aşırı savunmacı davranışlar sergileyebilir. Kişi devamlı olarak teknolojiyle iç içe olmak istediği için sorumluluklarını sürekli erteleme ve aksatma davranışları görülür. Bu durumda işten sakınıp; mesai veya okuldaki görevlerini yerine getirmemek olarak karşımıza çıkmaktadır (Dinç, 2015).
Teknoloji bağımlılığının fiziksel zararlarından bahsetmek gerekirse; öncelikle kişinin oturuş biçimindeki bozukluktan kaynaklanan sırt ağrıları, boyun ağrıları görülebilir. Aynı zamanda karpal tünel sendromu dediğimiz yani bir ya da her iki elin ilk üç parmağını tutan ilerleyici özellik gösteren hastalığa sebep olabilir. Bu durumda el bileğinin ortasında bulunan ve ilk üç parmağa dağılan medyan sinirin bası altında kalması sonucu ağrı, uyuşukluk ve güçsüzlükle kendini gösterir.
Teknoloji bağımlılığının zararlarında; sürekli ekrana bakmaya bağlı olarak baş ağrıları, uykusuzluk (insomnia), göz kuruluğu ve diğer görüş problemleri karşımıza çıkmaktadır. Kişi tüm zamanını bilgisayar/telefon başında geçirmek istediği için sağlıksız beslenmeye sebep olur. Çünkü sürekli bilgisayar başında yemek ve bilgisayardan uzaklaşmak yoksunluk duygusu yaratacaktır. Buna bağlı olarak aşırı kilo kaybı ya da obezite karşımıza çıkabilir. Gerçekçi olmayan ilişkilerin kurulması ve kişinin sürekli olarak ekran başında zaman geçirmek istemesine bağlı olarak kişisel bakım ve hijyeni aksatma davranışları da teknoloji bağımlılığının zararları olarak sık sık karşımıza çıkmaktadır.
Teknoloji Bağımlılığı Nasıl Tedavi Edilir?
Teknoloji bağımlılığı nasıl tedavi edilir sorusuna cevap vermeden önce; teknoloji bağımlılığıyla ilgili yapılan araştırmalara göre bağımlılığın beraberinde diğer hastalıklara sebep olabildiğini ve diğerleriyle birlikte görülebileceğini unutmamak gerekir. En çok birlikte görülen bozukluklara baktığımızda madde kullanımı, duygu durum bozukluğu, depresyon, kaygı bozuklukları karşımıza çıkmaktadır. Aynı zamanda kişi gerçek hayattan koptuğu için psikotik bozukluklarda görülebilirken öte yandan psikotik bozukluğu olan kişilerde de teknoloji bağımlılığı görülebilir. Sürekli ekrana maruz kalındığı için dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu, sosyal fobi gibi durumlarda da riskli internet kullanımı görülebilmektedir. Bu yüzden durumu tam anlamıyla tespit edebilmek adına mutlaka bir uzmana danışmak oldukça önem arz etmektedir.
Teknoloji bağımlılığı nasıl tedavi edilir kısmını bireysel olarak neler yapabileceğimiz şeklinde ele alırsak; teknoloji kullanımını zıt saatlere kaydırabiliriz. Mesela hafta içi oyun oynayan bireyin saatlerini hafta sonuna kaydırmak; kahvaltı yapana kadar beklemesini istemek bir adım olabilir. Öte yandan teknoloji kullanımıyla ilgili olarak hedefler belirlemek çok önemlidir. Çünkü kullanım miktarına makul bir zaman sınırlaması getirmek oldukça önemlidir. Ancak bunu yaparken aşama aşama ilerlemek daha etkili olacaktır. Örneğin 10 saat kullanımı olan bireyden birden 2 saate indirmesini istemek şu anda ulaşılabilir bir hedef olmamaktadır. Bu yüzden öncelikle 8 saate indirmek bir süre buna alışması için zaman tanımak sonra 6-5… gibi devam etmek daha etkili olabilmektedir.
Süreci destekleyebilmek adına dış durdurucular kullanılabilir. Mesela internet kullanımının bitişini hatırlatan bir alarm ya da yapılması zorunlu bir iş, durdurucu olarak kullanılabilir. Bunların yanında kişinin teknoloji aracılığıyla kullandığı belli işlevleri belirlemek önemlidir. Örneğin kişi interneti ağırlıklı olarak oyun oynama için kullanıyorsa oyun sitelerine girişimi kısıtlanırken haber sitelerine girmesine izin verilebilir. Ancak bilindiği üzere dış durdurucu kullanmak bu kadar kolay olmayacaktır. Kişinin bilişsel olarak bunu anlaması adına kullanıma dair hatırlatıcı kartlar kullanılabilir. Bu kartlarda teknoloji bağımlı kullanımının neler kaybettirdiğini ya da bağımlı kullanım olmasa neler kazanacağını ifade eden bazı kartlar hazırlaması ve bunu cebinde taşıyarak zorlandığı zamanlarda onları okuması istenebilir.
Kişinin duruma dair farkındalığını artırabilmek için kişisel defter oluşturmak etkili olabilir. Bu defterde kişinin hep yapmak isteyip yapamadığı vakit bulamadığını düşündüğü aktivitelere yer verilebilir. Kişinin hayatını düzenlemesi ve kendine bakması adına spor yapmak gibi dış aktivitelere yönlendirmekte önemli bir seçenektir. Teknoloji bağımlılığının sebeplerine baktığımızda karşımıza en çok çıkan durum sosyal beceri eksikliğidir. Dolayısıyla sosyal beceri eksikliği bağımlılığın sebebi olabileceği kadar sonucu da olabilir. Bu yüzden sosyal becerilerin kazanılması tedavide oldukça faydalı olacaktır (Ertemel & Aydın, 2018).
Kaynakça
Dinç, M. (2015). Teknoloji Bağımlılığı ve Gençlik.
Gençlik Araştırmaları Dergisi, 3(3), 31-65.
Ektiricioğlu, C., Arslantaş, H., & Yüksel, R. (2020). Ergenlerde Çağın Hastalığı: Teknoloji Bağımlılığı.
Archives Medical Review Journal, 29(1), 51-64.
Ertemel, A. V., & Aydın, G. (2018). Dijital Ekonomide Teknoloji Bağımlılığı ve Çözüm Önerileri.
The Turkish Journal on Addictions, 5(4), 665-690.
Küçükvardar, M., & Tıngöy, Ö. (2018). Teknoloji Bağımlılığının Semptomlar Temelinde İncelenmesi.
Online Academic Journal of Information Technology, 9(35).
Yorum Yapın