Davranışsal Bağımlılık Nedir? Türleri Nelerdir?

Bağımlılık yaşayan bireylerin temel özelliği kontrolü kaybetmiş olmalarıdır. Madde kullanımı içerisinde olan pek çok kişi için bu bağımlılık kısa vadeli ödüller sağlar. Ancak alkol, uyuşturucu ve tütün bağımlılığı gibi durumların dışında davranışsal bağımlılık da söz konusudur. Pek çok davranışta maddelerde olduğu gibi bireye kısa süreli mutluluklar verir. Yaşanan bu mutluluk durumu genel olarak kişinin kendisini kontrol edememesi ile sonuçlanır.

Peki, insan bedenine bağımlılık oluşturabilecek herhangi bir madde alınmadan bağımlı olunabilir mi? İnsanların yaptığı pek çok davranış beyin üzerinde güçlü sinyaller oluşturur.Bu güçlü sinyaller sonrasında gösterdiğimiz davranışlar sürekli olarak tekrarlanır. Hatta bu davranışlar alkol ve uyuşturucu bağımlılığında görüldüğü gibi yoksunluğa neden olabilir. Bu kişiler davranışları göstermediğinde uyku sorunları, tedirginlik, öfke ve davranış değişimleri yaşayabilir.

Davranışsal Bağımlılık Nedir?

Davranışsal bağımlılık kişinin herhangi bir madde alımı olmadan belirli davranışları göstererek rahatlamasıdır. Başka bir ifade ile bu bağımlılıkla kişi kendisini ödüllendirir. Davranışın kendisini yapmak ödüllendirici nitelik taşır.

Davranışsal bağımlılığı diğer bağımlılık türlerinden ayrılan özellikleri vardır. Bu bağımlılıkta günlük yaşantımızda yapmamız gereken bazı davranışların oldukça yoğun olması ya da yeterli kullanımın dışında olması söz konusudur. Yapılan bir davranışın bağımlılık olabilmesi için kişinin işlevselliğini ciddi ölçüde etkilemesi gerekir. Bir davranışı sevmek ya da sürekli yapmak bağımlılık için yeterli değildir.

Davranışsal Bağımlılık Türleri Neledir?

Davranışsal bağımlılık türleri; alışveriş, ilişki, kumar, internet ve mastürbasyon bağımlılığı olarak sıralanabilir.

Alışveriş bağımlılığı: Bu bağlılık türündeki şey bütçesine uygun olmayan bir şekilde harcama yapar. Ayrıca alışverişi olumlu olmayan duyguların giderilmesi için de kullanır. Para harcama ve alışıveriş yapma davranışını genel anlamda kontrol edemez.

İlişki bağımlılığı: Bu bağımlılıkta bir ilişki kişiye zarar vermesine rağmen bu ilişkiye karşı tutkulu bir duyguya sahiptir. Bu bağlılığın arkasında genel olarak gizli bir yetersizlik duygusu yer alır. Kişiler kendisine karşısındaki kişiden daha az değer verir. Bu kişilerde terk edilme korkusuyla birlikte obsesif bir ihtiyaç duyusu da hakimdir.

Kumar bağımlılığı: Kumar davranışı kişinin bireysel, aile ya da iş hedeflerini bozan bir tutumla sergilendiğinde bağımlılık ortaya çıkar. Bu bağımlılıktan kişiyle birlikte çevresi de kötü bir şekilde etkilenir. Kişiyi kumar davranışı nedeniyle ilişkilerini, finansal yapısını, mesleğini ya da eğitimini kaybedebilir.

İnternet bağımlılığı: Bu bağımlılıkta kişilerde internet kullanmanın durdurulması söz konusu değildir. Kişi internete erişemediğinde ya da bağlantısı kesildiğinde yoğun huzursuzluk yaşar. Ayrıca internet bağımlılığı nedeniyle kişide uyku sorunları ile birlikte fiziksel, duygusal ve psikolojik sorunlar ortaya çıkar.

Mastürbasyon Bağımlılığı: Kişi her seferinde pişman olsada mastürbasyon yapmaktan kendini alıkoyamaz. Fırsat bulduğu her an mastürbasyon yapmak isteyebilir. Bu durum kişilerin günlük hayatını derinden etkilesede davranışı sergilemeye devam ederler.

Davranışsal Bağımlılık Belirtileri Neledir?

Pek çok bağımlılık türünde olduğu gibi davranışsalda da bazı belirtilerle ortaya çıkar. Davranışsal bağımlılık belirtileri duygusal, finansal, sosyal ya da psikolojik belirtiler ortaya çıkabilir. Ancak her biriydi bağımlılığın düzeyi aynı olmadığından belirtiler de birbirinden farklı olacaktır. Belirtiler genel olarak şöyledir:

• Bağımlı olunan davranış başladıktan sonra oldukça uzun süre veya sık bir şekilde devam etmesi,
• Sürekli bir şekilde bağımlı olunan davranışı yapmak istemek,
• Bağımlı olan davranışı kontrol etmekte ya da bırakmakta başarısızlık,
• Kişinin vaktinin büyük bir bölümünü o davranışla geçirmesi ya da bu davranışı terk etmek için çabalar da bulunması,
• Bağımlı olunan davranışa ilişkin eylemlerle aşırı ilgilenmek,
• Meslek, aile ya da okul gibi sorumlulukları ihmal etmek,
• Bağımlı olunan davranışın olumsuz sonuçları olmasına rağmen yapmaya devam etmek,
• Davranışı göstermediğinde kişi de öfke stres ya da huzursuzluk oluşması sayılabilir.

Kişi bu belirtileri gösterdiğinde tıpkı madde bağımlılığında olduğu gibi yoksunluk yaşayabilir. Bu nedenle davranışsal bağımlılık yaşayan kişiler de birçok duygusal ve psikolojik sorun yaşar. Bu nedenle çözüm için profesyonel bir destekten yararlanmak gerekir.

Davranışsal Bağımlılık Nedenleri Nelerdir?

Davranışsal bağımlılık nedenleri bireylerde pek çok farklı sebeplerle ortaya çıkabilir. Ancak bu bağımlılığı yaşayan bireylerin genel olarak duygusal zeka düzeyleri ve öz disiplin becerileri oldukça düşüktür. Bu nedenle davranışlarını ve kendilerini düzenleyemezler. Ancak bunlar dışındabağımlılık ortaya çıkarabilecek pek çok faktör vardır. Bu faktörler ise şu şekildedir:

Düşük Benlik Saygısı: Kendisi ile ilgili olumsuz inançları ve düşünceleri olan bireylerin bağımlılık geliştirmeleri daha kolaydır. Özellikle kendisini olumsuz etiketlerle anan kişilerde bağımlılıklar daha çok ortaya çıkabilir.

Psikolojik Sorunlar: Kişinin depresyon, stres ve travma gibi psikolojik etkileri olan sorunlarla karşılaşmış olması önemli bir etkendir. Bu kişiler duygusal ve psikolojik sorunlarını bağımlılıklarla bastırmaya çalışır.

Öz Disiplin Becerisinin Düşük Olması: Kişinin kendi sorumluluklarının ve davranışlarının farkında olmaması bu bağımlılıkları ortaya çıkarabilir. Ön disiplin becerisine sahip olan kişiler ise kendi davranışlarını ve özelliklerini değiştirebilir.

Olumsuz Anne Baba Tutumu: Anne baba desteği kişinin bu bağımlılıkları kazanmaması için oldukça önemlidir. Özellikle otoriter ve izin verici tutumdaki ebeveynlerin çocukları davranışsal bağımlılıkları daha çok gösterir.

Olumsuz Akran Çevresi: Kişinin akran çevresinde davranışsal bağımlılık içeren kişilerin olması önemli bir risktir. Özellikle gençler bu davranışların pek çoğunu akran çevresine dahil olmak için gösterir. Ancak daha sonra kontrolsüz eylem nedeniyle bağımlılık ortaya çıkar.

Davranışsal Bağımlılık Tedavisi

Davranışsal bağımlılık tedavisi için pek çok yöntem kullanılabilir. Özellikle bu bağımlılık türlerini yaşayan kişilerin psikiyatri servislerine başvurmaları gerekir. Bu sorunların tedavisi genel anlamda davranışsal olarak gerçekleşeceği için buna yönelik tedaviler seçilmelidir. Tedavi için genel olarak şu yöntemler tercih edilir:

Bilişsel davranışçı psikoterapi: Bu yaklaşım sayesinde bireylerin davranışsal ve zihinsel farkındalık elde etmeleri sağlanır. Davranışsal bağımlılık tedavisi için motivasyonel görüşmeler, maruz bırakma gibi davranışçı tekniklerden yararlanılabilir. Ayrıca kişinin kendisi ve bağımlılıkla ilgili düşünceleri üzerinde çalışılabilir.

EMDR terapisi: Bu terapi yaklaşımı genel anlamda stres ve kaygı için tercih edilir. Ancak bağımlılık tedavisi için özellikle kişinin yoğun yoksunluk yaşaması gibi durumlar için oldukça işlevsel olacaktır. Oldukça etkin bir teknik olduğundan değişim hızlı olacaktır.

İlaç tedavisi: Bağımlılıkta kişinin kendisini kontrol edebilmesi oldukça güçtür. Bu nedenle de kendisini kontrol edebileceği bazı ilaçlar kullanabilir. Ayrıca kullanılan ilaçlar belirtiler üzerinde de kendisini gösterir. Bir psikiyatrist ile görüşerek tedavi planını oluşturabilirsiniz.